ต้นเต็งหนาม

ต้นเต็งหนาม

รหัสพรรณไม้ :7-50160-002-031
ชื่อพรรณไม้ :เต็งหนาม
ชื่ออื่น :เปาหนาม (ลำปาง);จาลีลึกป๊วก (เขมร-สุรินทร์); เต็งหนาม (ราชบุรี); รังโทน (นครราชสีมา); ; ฮังหนาม (นครพนม, เลย); ว้อโบ (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี)
ชื่อวิทยาศาสตร์ :Bridelia retusa (L.) A. Juss.
ชื่อวงศ์ :EUPHORBIACEAE
ลักษณะวิสัย :ไม้ต้น
ลักษณะเด่นของพืช :ลำต้นค่อนข้างมีหนาม ใบเดี่ยว ดอกช่อ สีเขียวอมเหลืองถึงน้ำตาล
บริเวณที่พบ :ข้างอาคารดอยหัวเสือ

ไม้ต้น สูงถึง 10 ม. พบน้อยที่สูงถึง 20 ม. กิ่งก้านมีขนยาวห่างเมื่อยังอ่อนอยู่ ต่อไปเกือบเกลี้ยง ลำต้นค่อนข้างมีหนาม
ใบ : หูใบ หลุดร่วงง่าย รูปสามเหลี่ยมแกมรูปไข่ กว้างประมาณ 2 มม. ยาวถึง 2 มม. มีขนคล้ายเส้นไหมสีขาว ก้านใบ ยาว 7-12 มม. เกลี้ยง
ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปรี พบน้อยที่เป็นรูปไข่กลับ กว้าง 3-11.5 ซม. เนื้อค่อนข้างหนาคล้ายแผ่นหนา ด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขนนุ่มสั้นถึงหนาแน่น พบน้อยที่เกลี้ยง โคนกลมถึงมน พบน้อยที่ค่อนข้างเป็นรูปหัวใจหรือแหลม ขอบเรียบหรือหยักมนตื้นๆ ปลายมนหรือแหลม พบน้อยที่เว้าตื้น เส้นใบมี 19-23 คู่ พบน้อยที่มี 16 หรือ 27 คู่ ยาวไปจรดกันเป็นเส้นเรียบขอบใบ เส้นใบเห็นชัดทั้งสอดด้าน เส้นใบย่อยเป็นร่างแห
ดอก : ช่อดอก ออกตามกิ่งที่ไม่มีใบ ออกเป็นช่อกระจุก มีดอก 8-15 ดอก พบน้อยที่มี 3 ดอก ดอกไม่มีก้าน ดอกเพศผู้ เส้นผ่านศูนย์กลาง 4-5 มม. สีเขียวอมเหลืองถึงน้ำตาล ดอกเพศเมีย เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-5.5 มม. ก้านดอกย่อยยาวถึง 2 มม. กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ รูปสามเหลี่ยมแกมรูปไข่ เกลี้ยงหรือมีขนยาวห่าง บางทีพบเฉพาะที่ปลาย ติดแน่นเมื่อเป็นผล กลีบดอกมีรูปร่างแตกต่างกัน โคนเป็นรูปช้อน ปลายกลมหรือเป็นพู ขอบรุ่ย เกสรเพศผู้มี 5 อัน เชื่อมติดกัน มีแกนกลางกว้าง 0.2-0.4 มม. ยาว 1-1.3 มม. ก้านเกสรเพศผู้ส่วนที่แยกจากกันยาว 0.8-1 มม. สีขาว อับเรณูรูปไข่ กว้าง 0.3-0.4 มม. สีออกแดงหรือออกชมพู รังไข่รูปกลม มี 2 ช่อง ก้านเกสรเพศเมียมี 2 โคนเชื่อมติดกัน รวมกับยอดเกสรเพศเมียยาวถึง 1 มม. ยอดเกสรเพศเมียจักเป็น 2 แฉก
ผล : มี 1-3 ต่อหนึ่งกระจุกกลม รูปกลมแบน บางทีปลายแหลมทู่ บางทีเป็น 2 พู กว้าง 5-9 มม. ยาว 5-8 มม. มี 2 ช่อง สีดำ หรือสีน้ำเงินอมดำ ผนังผลชั้นในแข็งมี 2 หน่วย ค่อนข้างกลม กว้าง 6 มม. ยาว 5 มม. หนา 5 มม. สีน้ำตาล
เมล็ด : ค่อนข้างกลม มีร่องด้านข้าง กว้าง 5 มม. ยาว 4.5 มม. หนา 3 มม. สีน้ำตาลแดง
สรรพคุณทางสมุนไพร : เปลือกต้นให้ยางสีแดง ผสมกันน้ำมันงาใช้ทาถูแก้ปวดข้อ น้ำต้มเปลือกเป็นยาฝากสมาน กินเพื่อละลายนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ
นิเวศวิทยา : พบขึ้นทั่วไปในป่าดิบแล้ง ป่าผลัดใบ และที่โล่งแจ้ง ที่ระดับความสูง 50-600 ม.พบที่ภาคเหนือ จังหวัดแม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ เชียงราย ลำพูน ลำปาง แพร่ สุโขทัย พิษณุโลก ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จังหวัดเพชรบูรณ์ เลย อุดรธานี สกลนคร ภาคตะวันออก จังหวัดชัยภูมิ นครราชสีมา ภาคกลาง จังหวัดลพบุรี พระนครศรีอยุธยา ภาคตะวันตกเฉียงใต้ จังหวัดกาญจนบุรี ราชบุรี ภาคใต้ จังหวัดนราธิวาส เขตการกระจายพันธุ์ ประเทศอินเดีย สิกขิม ศรีลังกา พม่า อินโดจีน จีนตอนใต้ คาบสมุทรมาเลเซีย เกาะสุมาตรา

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของเต็งหนาม

• เปลือกต้นเต็งหนามพบสารในกลุ่ม bisabolane sesquiterpenes ได้แก่ (E)-4-(1,5-dimethyl-3-oxo-1-hexenyl) benzoic acid, (E)-4-(1,5-dimethyl-3-oxo-1,4-hexadienyl) benzoic acid, (R)-4-(1,5-dimethyl-3-oxo-4-hexenyl) benzoic acid, (-)-isochaminic acid, (R)-4-(1,5-dimethyl-3-oxohexyl) benzoic acid (ar-todomatuic acid) และสารอื่น ๆ ที่พบ ได้แก่ 5-allyl-1,2,3-trimethoxybenzene (elemicin), (+)-sesamin and 4-isopropylbenzoic acid (cumic acid)
• สารสกัดแอลกอฮอล์จากเปลือกต้นเต็งหนาม มีฤทธิ์ลดความดันโลหิต ต้านเนื้องอก ไม่มีความเป็นพิษเฉียบพลันในสัตว์ทดลอง
• สารสกัดแอลกอฮอล์จากใบและต้นเต็งหนาม มีความเป็นพิษต่อเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาว และต้านเชื้อไวรัสเอดส์ได้โดยการยับยั้งเอนไซม์ reverse transcriptase ในหลอดทดลอง
• สารสกัดเมทานอลจากใบเต็งหนาม มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อแบคทีเรียที่ก่อโรคทางเดินปัสสาวะ ดังนี้ Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Enterobacter aerogenes, Acinetobacter baumannii และ Pseudomonas aeruginosa โดยมีค่าความเข้มข้นต่ำสุดที่ฆ่าเชื้อได้ (MBC) เท่ากับ 1.51, 3.41, 3.41, 4.27 และ 9.63 mg/ml ตามลำดับ
• สารสกัดจากเปลือกต้นมีฤทธิ์ต้านเชื้อราที่ก่อโรคพืช (Cladosporium cladosporioides)
• สารไอโซฟลาโวนจากใบเต็งหนาม มีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียทั้งแกรมลบและแกรมบวกได้หลายชนิด

ประโยชน์ของเต็งหนาม

• ผลมีรสฝาด รับประทานได้ และเป็นอาหารของนก
• ใบใช้เป็นอาหารสำหรับสัตว์
• เปลือกต้นมีสารแทนนินที่ใช้ในทางเภสัชกรรม เพราะมีคุณสมบัติเป็นสารต่อต้านไวรัสบางชนิด
• เนื้อไม้เต็งหนามมีสีแดงขุ่น สามารถนำมาใช้ในงานการก่อสร้างได้ เช่น การใช้ทำเสา รวมไปถึงเครื่องมือเครื่องใช้ทางอุตสาหกรรม